Tóm tắt: Trí tuệ nhân tạo đang trở thành lực lượng sản xuất mới có khả năng định hình lại ý thức xã hội, đe dọa trực tiếp nền tảng tư tưởng của Đảng nếu không được soi sáng bằng lý luận Mác - Lênin và vai trò lãnh đạo của Đảng. Vấn đề trọng điểm không phải công nghệ, mà là quyền lực ý thức hệ: hoặc AI phục vụ mục tiêu xã hội chủ nghĩa, hoặc bị tư bản dữ liệu sử dụng để thao túng nhận thức và làm lệch hướng phát triển dân tộc. Con đường đúng đắn là làm chủ dữ liệu, làm chủ thuật toán và đặt AI trong sự lãnh đạo của Đảng.
Sự trỗi dậy của trí tuệ nhân tạo (Artificial Intelligence - AI) đang tái định nghĩa cấu trúc quyền lực toàn cầu, phá vỡ mô hình phát triển truyền thống và hình thành những không gian cạnh tranh mới - nơi dữ liệu, thuật toán và quyền kiểm soát nền tảng số trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. Bối cảnh đó đặt ra yêu cầu cấp bách: phải bảo vệ, củng cố và phát triển nền tảng tư tưởng của Đảng như một “siêu cấu trúc chỉ đạo” điều chỉnh tiến trình xây dựng xã hội mới. Không thể để quyền lực của thuật toán thay thế vai trò lãnh đạo chính trị; không thể để logic của tư bản dữ liệu chi phối định hướng phát triển của xã hội Việt Nam.
Ở đây, vấn đề trọng yếu không chỉ là ứng dụng công nghệ, mà là giữ vững trận địa tư tưởng, đảm bảo AI phát triển trong khuôn khổ lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối của Đảng; bảo đảm chủ quyền số, bảo vệ con người, gìn giữ độc lập dân tộc và định hướng xã hội chủ nghĩa.
1. Trí tuệ nhân tạo trong tương quan cách mạng khoa học - công nghệ và vấn đề quyền lực ý thức hệ
AI như một “lực lượng sản xuất mới” và sự biến đổi quan hệ xã hội
Mác đã chỉ ra: “sự phát triển của lực lượng sản xuất luôn kéo theo sự chuyển biến căn bản trong quan hệ sản xuất và kiến trúc thượng tầng”[1]. AI hôm nay chính là lực lượng sản xuất mới có khả năng “giải cấu trúc” các hình thức tổ chức xã hội truyền thống. Khi thuật toán tham gia vào quản trị kinh tế, quản trị rủi ro, an ninh, thông tin, thậm chí cả sự hình thành nhận thức, thì không gian vận động của kiến trúc thượng tầng, đặc biệt là lĩnh vực tư tưởng trở nên phức tạp hơn nhiều.
Nếu không kiểm soát AI bằng nền tảng tư tưởng đúng đắn, rất dễ xảy ra hiện tượng “siêu công cụ” lấn át “siêu mục tiêu”, nghĩa là công nghệ chi phối chính trị và tư tưởng, thay vì chính trị định hướng công nghệ.
Vì vậy, AI phải được đặt trong vòng kiểm soát chiến lược của Đảng, gắn chặt với mục tiêu xây dựng con người mới, phát triển kinh tế độc lập tự chủ và củng cố định hướng xã hội chủ nghĩa.
AI và nguy cơ “tư bản dữ liệu” xâm nhập nền tảng tư tưởng
Trong cấu trúc quyền lực mới, các tập đoàn công nghệ toàn cầu đang kiểm soát hệ thống sinh thành ý thức xã hội thông qua nền tảng số, từ thao túng hành vi đến định hình hệ giá trị. Shoshana Zuboff đã gọi đây là “chủ nghĩa tư bản giám sát”[2]. Thực chất, đó là sự mở rộng của chủ nghĩa tư bản vào chiều sâu nhận thức mỗi con người.
Nếu không cảnh giác, AI có thể trở thành “kênh vận chuyển” cho hệ tư tưởng tư sản, truyền bá lối sống cá nhân cực đoan, chủ nghĩa thực dụng, tâm lý vô cảm chính trị. Đảng ta đã cảnh báo nguy cơ này rất rõ trong Văn kiện Đại hội XIII, coi “an ninh tư tưởng - văn hóa” là điều kiện sống còn của chế độ[3].
Chiến lược của Việt Nam: AI phải phục vụ con đường xã hội chủ nghĩa
Hồ Chí Minh khẳng định: “Cách mạng là sự nghiệp của trí tuệ tập thể”[4]. Trong thời đại AI, trí tuệ tập thể ấy phải dung hợp cả khoa học công nghệ lẫn lý luận chính trị; phải đặt công nghệ dưới sự dẫn dắt của mục tiêu xã hội chủ nghĩa, không để rơi vào quỹ đạo của tư bản công nghệ.
Đây là yêu cầu chiến lược: làm chủ công nghệ gắn với làm chủ tư tưởng; phát triển AI gắn với bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng.
2. Tác động của AI đối với nền tảng tư tưởng của Đảng
AI tái cấu trúc không gian tư tưởng
AI tạo ra môi trường mới - nơi thông tin được xử lý tự động, nơi hành vi cá nhân bị dự báo, nơi dư luận xã hội bị chi phối bởi thuật toán gợi ý. Điều này khiến công tác tư tưởng không còn vận hành theo mô hình tuyến tính “tuyên truyền - tiếp nhận”, mà chuyển sang mô hình đa chiều, cạnh tranh, phân mảnh.
AI có thể tạo ra không gian dư luận phân cực nhanh; hiệu ứng buồng vang; tin giả tự động hóa; tấn công nhận thức có chủ đích; định hướng hành vi qua thao túng thuật toán. Đây là những thách thức trực tiếp đối với nền tảng tư tưởng xã hội chủ nghĩa.
AI tạo ra hình thức “tư tưởng ảo”
Thuật toán sử dụng dữ liệu hành vi để tạo ra những hệ giá trị “cá nhân hóa”, làm cho mỗi người sống trong một “vũ trụ ý thức hệ riêng”. Điều này bào mòn sự đồng thuận xã hội - vốn là điều kiện tiên quyết của chế độ ta.
Nếu không kiểm soát, AI có thể làm suy yếu lòng tin vào Đảng, Nhà nước; gây phân hóa xã hội; tạo ra các tác nhân tự động chống phá; hình thành xu hướng “duy trị” công nghệ. Vì vậy, cần duy trì vị trí trung tâm của lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh như kim chỉ nam cho sự phát triển trí tuệ trong kỷ nguyên số.
AI đặt ra yêu cầu tái cấu trúc công tác tư tưởng
Công tác tư tưởng không thể chỉ dựa vào truyền thông truyền thống. Phải: Số hóa toàn diện nội dung tuyên truyền; xây dựng hệ sinh thái tư tưởng trên không gian số; chủ động chiếm lĩnh các nền tảng thông tin; phát triển hệ thống AI “thuận lý tưởng XHCN”.
Công tác tư tưởng phải dịch chuyển từ “thuyết phục đại chúng bằng thông điệp” sang “định hướng nhận thức qua hạ tầng số và thuật toán”. Đây là bước nhảy chiến lược.
3. Bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại AI: bốn định hướng chiến lược
Thứ nhất, làm chủ không gian dữ liệu quốc gia
Phải thiết lập chủ quyền dữ liệu tuyệt đối, không để bất kỳ thực thể tư bản công nghệ nào thao túng dữ liệu công dân Việt Nam. Theo đó, cần tiến hành đồng bộ các nhiệm vụ trực tiếp: Xây dựng hệ thống pháp luật về bảo vệ dữ liệu cá nhân và dữ liệu chiến lược, chế tài nghiêm khắc; hình thành các trung tâm dữ liệu quốc gia đặt hoàn toàn trong lãnh thổ Việt Nam; triển khai hạ tầng điện toán đám mây quốc gia có tiêu chuẩn quân sự; ngăn chặn dòng chảy dữ liệu ra nước ngoài trong các lĩnh vực trọng yếu (an ninh, tài chính, chính trị). Chủ quyền dữ liệu là “biên giới tư tưởng” của quốc gia trong thời đại AI.
Thứ hai, xây dựng hệ AI quốc gia phục vụ lý luận và công tác tư tưởng
Việc cần làm ngay là phát triển AI “chính trị - tư tưởng” của Việt Nam, được huấn luyện bằng hệ giá trị xã hội chủ nghĩa, văn kiện Đảng, lịch sử dân tộc. Do đó, tập trung thực hiện tốt các nhiệm vụ: Tạo bộ dữ liệu chuẩn hóa về lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối Đảng; xây dựng mô hình ngôn ngữ lớn “Việt Nam Xã hội chủ nghĩa” dùng trong giáo dục lý luận, tuyên truyền, đấu tranh phản bác; ứng dụng AI phát hiện - cảnh báo - ngăn chặn thông tin độc hại, xuyên tạc, chống phá trên không gian mạng; trang bị công cụ AI cho đội ngũ báo cáo viên, tuyên giáo, chính trị viên các cấp. AI phải trở thành binh chủng mới trong mặt trận tư tưởng.
Thứ ba, tăng cường năng lực “miễn dịch tư tưởng” của xã hội
Điều cốt lõi là phải nâng cao sức đề kháng tư tưởng của cán bộ, đảng viên và quần chúng đối với tác động của AI. Phải hành động trực tiếp: Đổi mới toàn diện giáo dục lý luận chính trị theo hướng số hóa, trực quan, cá thể hóa nhưng vẫn kiên định nguyên lý nền tảngơ trang bị kỹ năng nhận diện thao túng thuật toán, nhận diện tin giả tự động; xây dựng văn hóa số mang giá trị Việt Nam và xã hội chủ nghĩa; đẩy mạnh diễn đàn đối thoại tư tưởng trên nền tảng số, tạo không gian “miễn dịch” tích cực. Xã hội mạnh là xã hội có khả năng nhận diện và bác bỏ các sản phẩm tư tưởng sai trái được tạo bởi AI.
Thứ tư, kiện toàn hệ thống lãnh đạo, quản lý AI dưới sự chỉ đạo tuyệt đối của Đảng
Cần tăng cường sự lãnh đạo toàn diện của Đảng đối với chiến lược phát triển AI. Hoàn thiện cơ chế “giám sát chính trị” đối với hệ tri thức do AI tạo ra. Thiết lập Hội đồng An ninh Thuật toán Quốc gia bảo vệ nền tảng tư tưởng. Đưa tiêu chí “an ninh tư tưởng” vào mọi dự án công nghệ và chuyển đổi số. Khi kiến trúc thượng tầng giữ vững vai trò chỉ đạo, lực lượng sản xuất mới (AI) sẽ phục vụ mục tiêu xã hội chủ nghĩa, không bị tư bản công nghệ định hướng.
Tóm lại, AI không chỉ là công nghệ; nó là thách thức đối với ý thức hệ, là không gian cạnh tranh chiến lược mới của các quốc gia. Đối với Việt Nam, bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng trong thời đại AI không phải lựa chọn mà là điều kiện sống còn. Kiên định chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; giữ vững vai trò lãnh đạo của Đảng; làm chủ không gian số; kiểm soát dữ liệu và thuật toán; xây dựng hệ AI phục vụ xã hội chủ nghĩa - đó là con đường duy nhất bảo đảm cho dân tộc ta tiến vào kỷ nguyên trí tuệ nhân tạo mà không đánh mất bản sắc, độc lập, chủ quyền và định hướng phát triển.
Tin, bài: Trung tá, Nguyễn Tuấn Đạt, Đại tá Đỗ Phạm Hùng, Đại tá Phạm Hồng Tấn
Khoa Công tác đảng, công tác chính trị/Học viện Quốc phòng
[1] Mác - Lênin, Toàn tập, tập 13, Nxb CTQG-ST, Hà Nội, 2005, tr. 212.
[2] Zuboff, The Age of Surveillance Capitalism, 2019, tr. 45 (https://we.riseup.net/assets/533560/Zuboff%2C%2BShoshana.The%2BAge%2Bof%2BSurveillance%2BCapitalism.2019.pdf)
[3] Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội XIII, tập I, Nxb CTQG-ST, 2021, tr. 158
[4] Hồ Chí Minh, Toàn tập, tập 5, Nxb CTQG-ST, 2011, tr. 40
